Çölyak Hastalığı Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri 2023

Çölyak hastalığı, ekmek, makarna, bisküvi ve buğday, arpa ve yulaf içeren gıdalarda bulunan glütene maruz kalma sonucu oluşan bir sindirim sistemi hastalığıdır. Çölyak hastalığı olan bir kişi glüten içeren yiyecekler yediğinde, bağışıklık sistemi ince bağırsağın dokularına saldırır ve bağırsak astarına zarar vererek belirli besin maddelerini ememez hale getirir.

Besinlerin yetersiz emilimi beyin, sinir sistemi, kemikler, karaciğer ve diğer temel organların çalışması için gerekli olan vitaminlerin eksikliğine yol açarak bu organların işlevlerinde dengesizliğe yol açar ve bazı hastalıklara neden olabilir.

Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Çölyak hastalığı olan bir kişide herhangi bir semptom olmayabilir veya hastanın yaşadığı semptomlar, irritabl bağırsak sendromu, anemi, parazit enfeksiyonları, cilt bozuklukları ve sinir sistemi bozuklukları gibi diğer hastalıklarla ilişkili semptomlara benzer olabilir.

Çölyak hastalığının belirtileri

Çölyak hastalığının belirtileri şunları içerebilir:

• İshal
• Karın ağrısı
• Şişkinlik
• Sıkıntı ve depresyon
• Kansızlık
• Mide tahrişi
• Eklem ağrısı
• Kas spazmları
• Cilt kızarıklığı
• Ağızda yaralar
• Diş veya kemik sorunları
• Nöropatinin neden olduğu bacaklarda uyuşma
• Kilo kaybı
• Yorgun ve zayıf hissetmek
• Küf kokulu gri dışkı ve yağlı maddeler içerebilir.
• Çocuklarda gecikmiş büyüme
• Osteoporoz

Bir doktora ne zaman danışılmalıdır?

Birçok durumda aşağıdaki gibi hemen bir doktora danışılmalıdır:

• Çölyak hastalığını karakterize eden semptomlardan birinin ortaya çıkması
• Bir aile üyesinde çölyak hastalığı varsa

Kişide aşağıdakiler gibi bazı belirtiler görülür:

• Solgunluk
• Sıkıntı ve rahatsızlık belirtileri
• Büyüme geriliği;
• Şişkinlik

Bu tür semptomlara neden olan başka birçok hastalık olduğundan, diyetinizi glütensiz bir diyete değiştirip değiştirmemeye karar vermeden önce doktorunuza danışmanız önemlidir.

Çölyak Hastalığının Nedenleri ve Risk Faktörleri Nelerdir?

İnce bağırsağın astarı, yediğiniz yiyeceklerden gelen vitaminleri, mineralleri ve diğer besin bileşiklerini emmekten sorumlu olan bağırsak villusları adı verilen ince, saç benzeri çıkıntılarla kaplıdır.

Bu villus olmadan, ince bağırsağın astarı düz bir zemin gibi olur ve bu, büyüme süreci ve organların düzgün çalışması için gerekli olan temel gıda bileşiklerini emme yeteneğinin kaybolmasına neden olur.

Çölyak Hastalığının Nedenleri

Çölyak hastalığının net bir nedeni yoktur, ancak ortaya çıkma olasılığını artıran aşağıdakiler de dahil olmak üzere faktörler vardır:

Genetik faktör

Kalıtsal faktör, özellikle bir aile üyesi çölyak hastalığından muzdaripse, olası nedenlerden biridir, çünkü çölyak hastalığına yakalanma olasılığı %5 – %15 arasında değişmektedir.

Şok veya yaralanma

​Çoğu durumda ve tamamen net olmayan nedenlerle çölyak hastalığı, aşağıdakileri içerebilen belirli bir travma tipinden sonra ortaya çıkar:

• Enfeksiyon
• Bedensel yaralanma
• Hamilelik sonrası psikolojik stres
• Şiddetli psikolojik baskı
• Ameliyat olmak
• Bazı hastalıklara sahip olmak

Çölyak hastalığı herkesi etkileyebilse de, aşağıdaki gibi bazı hastalıklardan muzdarip kişilerde bu hastalığa yakalanma olasılığı bir hayli yüksektir:

• Tip 1 diyabet
• Tiroid problemleri
• Mikroskobik kolit
• Belirli genler (Çölyak hastalığı geliştirme riskinin artmasıyla doğrudan ilişkili olan HLA – DQ2 ve DQ8 gibi belirli gen grupları vardır ve hastalıktan sorumlu başka genler olabilir.)

Çölyak Hastalığı Komplikasyonları Nelerdir?

Çölyak hastalığı tedavi edilmezse aşağıdaki gibi birçok komplikasyonun ortaya çıkmasına neden olabilir:

Yetersiz beslenme

Yetersiz beslenme, sağlıklı ve dengeli beslenmeye rağmen gıda emiliminin olmaması nedeniyle çölyak hastalığının bir komplikasyonudur; Bunun nedeni besinlerin ince bağırsakta emilmeyip dışkıyla atılmasıdır. Malabsorpsiyon ayrıca vitamin ve mineral eksikliğine yol açar, örneğin: B12 vitamini, D vitamini, folik asit ve demir, bu da anemi ve kilo kaybına yol açar.

Düşük kemik yoğunluğu

​Dışkı yoluyla atılan yağ kaybı, büyük miktarda kalsiyum ve D vitamini kaybına neden olur, bu da kemik dokusunda bir dengesizliğe veya osteoporoza yol açar ve kemikleri kırılmaya karşı daha duyarlı hale getirir. Ayrıca kalsiyum emiliminin olmaması, belirli tipte böbrek taşlarının (Oksalat taşları) gelişmesine yol açar.

Laktoz intoleransı

​Glütenin ince bağırsak duvarına verdiği zarar sonucunda bazı bileşiklerin emiliminde bozukluk meydana gelir ve bu da karın ağrısı ve ishal gibi çeşitli semptomların ortaya çıkmasına neden olur. Çölyak hastalarının bazılarında süt ürünlerinde bulunan süt şekerine (laktoz) karşı aşırı duyarlılık şikayeti vardır. Bu durumda hastanın glüten içeren gıdalardan uzak durmanın yanı sıra laktoz içeren yiyecek ve içeceklerin alımını tamamen kesmesi veya azaltması gerekir.

İnce bağırsak iyileştiğinde, bazı hastalar laktoz içeren ürünleri yiyebilirken, diğerleri durum tedavi edildikten sonra bile laktoz intoleransı geliştirebilir.

Kanser

Glutensiz bir diyete uyum sağlayamayan çölyak hastalarının kanser, özellikle bağırsak kanseri ve gastrointestinal lenfoma geliştirme olasılığı daha yüksektir.

Nörolojik komplikasyonlar

Çölyak hastalığının, sinir sistemindeki epileptik nöbetler ve periferik sinir sisteminde hasar (periferik nöropati) gibi bozuklukların ortaya çıkmasıyla ilişkili olduğu bulundu.

Çölyak Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

Çölyak hastalığının teşhisi ile ilgili önemli notlar şunları içerir:

• Çölyak hastalığını teşhis etmek zordur, çünkü çölyak hastalığı ile semptomları paylaşan birçok başka hastalık vardır.
• Bugün, hafif semptomları olan ve hatta herhangi bir semptomu olmayan kişilerde çölyak hastalığının teşhisine yardımcı olacak özel kan testleri mevcuttur.
• Çölyak hastalığı hastalarında yüksek seviyelerde antigliadin antikorları, anti-endomysium ve anti-doku transglutaminaz bulunur.
• Antikorlar, yabancı cisimlerin vücudun organlarına girmesini engelledikleri için bağışıklık sisteminin önemli bir parçasıdır.
• Çölyak hastalarının bağışıklık sistemi glüteni yabancı bir madde olarak tanır ve glütenden kurtulmak için çok miktarda antikor üretir.
• Bu antikorların yüksek seviyeleri, çölyak hastalığı olabilecek kişileri belirlemek için özel bir kan testi ile tespit edilebilir.
• Çölyak hastalığı tanısı, ince, esnek bir tüp (Endoskop) sokularak ince bağırsağın duvarını kaplayan villuslarda herhangi bir hasar olup olmadığını kontrol etmek için ince bağırsaktan alınan bir doku örneğinin mikroskobik incelemesi yapılarak doğrulanır. Ağız yoluyla yemek borusu, mide ve ince bağırsağa, ardından inceleme için ince bağırsağın duvarından bir örnek alınması ile sonuçlanır.

Çölyak Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?

Çölyak hastalığı tedavi edilemez, ancak uygun bir diyete bağlı kalınarak ve glüten içeren gıdalardan kaçınılarak hastalık kontrol altına alınabilir. İnce bağırsaktaki iltihaplanma birkaç hafta içinde azalmaya başlar ve genellikle diyette değişiklik yapmaya başladıktan birkaç gün sonra kendinizi daha iyi hissedersiniz.

Beslenme eksiklikleri şiddetli ise hastanın ilgili hekim veya beslenme uzmanının tavsiyelerine göre vitamin ve mineral içeren besin alternatifleri alması gerekebilir. Bağırsak duvarı ve onu çevreleyen villusun iyileşme süreci genç hastalarda birkaç hafta, yaşlılarda ise 2 ila 3 yıl sürebilir.

Kaçınılması gereken yiyecek türleri

Aşağıdakiler gibi birçok gıda türünden kaçınılmalıdır:

• İrmik
• Buğday
• Arpa
• Yulaf
• Bulgur
• Siyah buğday
• Ezilmiş buğday

Çölyak hastalığı olan bir hasta glüten içeren yiyecekleri yerse ne olur?

Çölyak hastası bir hasta yanlışlıkla glüten içeren yiyecekleri yerse karın ağrısı ve ishal olabilir ve bazı hastalar bu semptomları hissetmeyebilir, ancak bu glutenin sindirim sisteminin işleyişini etkilemediği anlamına gelmez. Glutensiz diyete bağlı kalan hastaların çoğu tam olarak iyileşir ve nadir durumlarda ince bağırsak tedavinin ötesinde ciddi şekilde hasar görür.

Glutensiz diyetin çölyak hastalığını kontrol altına alamaması durumunda, vücudun ince bağırsak iltihabını kontrol etmesine yardımcı olacak ilaçlar ve gıdaların zayıf emiliminden kaynaklanan semptomları kontrol altına almaya yönelik ilaçlar alınarak ilaç tedavisine geçiş gerçekleştirilir.